Samen leren in bijeenkomsten

Heb jij ook genoeg van die bijeenkomsten waar weinig uitkomt? Wil jij ook stappen zetten in workshops, teamsessies of intervisies waar echt geleerd wordt? Zo’n 5 jaar geleden heb ik radicaal het roer omgegooid en ik begin aardig door te krijgen hoe je een bijeenkomst zo kunt begeleiden dat hij meteen vruchten afwerpt.

Van ratio naar voelen naar zien

De ene workshop, teamsessie of intervisie is de andere niet. Mijn ervaring is dat de diepgang en daarmee ook het leervermogen enorm verschilt. Om verschillen duidelijk te maken gebruik ik de metafoor van de IJSberg (zie afbeelding). In een eerder blog over de IESberg (Iq-Eq-Sq-berg) liet ik zien dat we naast onze IQ ook onze emotionele EQ-intelligentie en spirituele SQ-intelligentie kunnen benutten om stappen te zetten die beklijven.

Je ervaart zelf vast ook wel duidelijke verschillen in workshops, teamsessies en intervisies. Dat verschil zit hem in de mate waarin geleerd wordt, zowel op individueel als collectief niveau. Mijn indrukken staan overzichtelijk in deze tabel:

IQ-bijeenkomsten: meer van hetzelfde

De overgrote meerderheid van bijeenkomsten die ik heb meegemaakt of heb mogen begeleiden zit nog op het IQ-niveau. Op gedragsniveau zie ik in bijeenkomsten op dit IQ-niveau:

• veel praten en uitwijden (i.p.v. goed te luisteren en daarop voort te bouwen)
• veel abstract en buiten jezelf of erover praten (i.p.v. concreet en jezelf inbrengend)
• veel snel reageren en in de rede vallen of verdedigen (i.p.v. wat ander zegt ‘binnen te laten komen’)
• veel elkaar proberen te overtuigen en oplossingen aanreiken (i.p.v. nieuwsgierig te zijn en nieuwsgierig te zijn naar wat er onderliggend aan de hand is).
• vaak een tweedeling met deelnemers die heel actief zijn en anderen die neigen af te haken en/of wachten tot het weer voorbij is.

Herkenbaar? Ook ik heb hier vaak aan meegedaan… Ik was me hier niet van bewust en wist zoals velen ook niet hoe je het anders moet doen. Logisch als je bedenkt dat cognitief IQ-gedrag nog steeds dominant is in onze cultuur en je nooit geleerd hebt hoe je het anders kunt doen.

Waarom is het toch zo moeilijk dit patroon te doorbreken? Mijn analyse is dat ikzelf en anderen vaak (onbewust) in overlevingspatronen schieten, met als gevolg dat je terugvalt op hoe je het altijd hebt gedaan. Zeker als het, zoals vaak het geval is, ontbreekt aan de veiligheid om onzekerheid en twijfel dat je het niet (meer) weet toe te laten. Gevolg: je ontstijgt het niveau van symptoombestrijding niet. Individu, team en organisatie komen nauwelijks aan leren toe (zie Chris Argyris).

EQ-bijeenkomsten: dieper kijken en verbinding maken

Om te veranderen en te leren voorbij wat je al weet, is op interactie- of gedragsniveau iets anders nodig. In onze maatschappij krijgt voelen meer ruimte en wordt emotionele intelligentie (EQ) al iets meer gemeengoed. De mens komt in dit relatie/EQ-perspectief steeds meer centraal te staan.

Er ontstaat meer verbinding omdat deelnemers zich meer gehoord voelen en zich durven uit te spreken over hun eigen onzekerheden. Je gaat je meer inleven in de ander en gaat voorbij aan het ego ik-perspectief. Door meer bewust te gaan voelen en spiegelen wat je waarneemt aan ervaringen, krijg je een completer beeld van wat er echt is.

Hiermee boor je een heel nieuw ‘veld’ van intelligentie aan en beperk je je niet tot het instrumentele IQ-perspectief. EQ maakt het mogelijk naar de oorzaak van een probleem of issue te kijken in plaats van gelijk naar een oplossing of actie te schieten. Simpelweg door dieper te kijken naar de oorzaak en het gedrag dat het probleem heeft veroorzaakt. Aan de hand van feedback kijk je naar de overwegingen om op een bepaalde manier te werken. Wat was hier goed aan en wat kon beter?

Hiervoor is het essentieel te vertragen, bijvoorbeeld door niet gelijk te reageren en door stiltes te laten vallen. Wat je voelt, heeft een paar seconden nodig om naar het bewustzijn te komen. Nu is het niet makkelijk te vertragen als je dat niet gewend bent omdat je dan meer gaat voelen. Ook de minder prettige gevoelens die daarvoor ‘onder water zaten’. Toch zit daar juist informatie in verscholen die nodig is om niet te blijven hangen en in meer van hetzelfde terecht te komen. Door voorbij te gaan aan de onbewuste reactieve patronen van actie en reactie en het beperkende ‘in je hoofd zitten’. Dan zit je immers alleen in het verleden of de toekomst en niet in het nu!

Eerst iets met je lijf doen en/of kort mediteren kunnen helpen om meer ‘in je lijf’ te komen, te zakken en te kunnen ontspannen in het voelen. Een talking stick is een mooie eerste stap om groepen die dat niet gewend zijn te leren niet gelijk te reageren en te vertragen.

SQ-bijeenkomsten: transformatie voorbij de dualiteit

Toch is ook het EQ-niveau onvoldoende om de echte transformatie te bewerkstelligen waar onze planeet om vraagt. Daarvoor moet je nog dieper de IESberg in, naar het SQ-niveau. Met spirituele intelligentie, SQ-niveau dus, bedoel ik niet zoals vaak wordt gedacht iets mystieks, maar juist iets heel aards en een veel integraler of holistisch perspectief op de realiteit. Peter Senge, Otto Scharmer en anderen komen vanuit dat perspectief tot prachtige beschrijvingen van hoe het is om in een staat van Presence, oftewel meer in het NU te leven.

Je wordt je dan bewust ervan dat je denken je gevangen houdt en – zoals Jan Geurtz in zijn must-read-boek Verslaafd aan Denken treffend schrijft – niets anders is dan een verslaving. Door naar binnen te gaan, kun je je eigen dualiteit en destructieve afgescheiden patronen gaan zien. Geen gemakkelijke weg, maar wel de enige weg naar je authentieke en met alles verbonden zelf.

Zulke transformerende stappen vragen om:

• een plek die uitnodigt stil te worden en te vertragen (om niet alleen je hoofd te zitten en meer lichaamsbewustzijn aan te boren)
• een goede start of entrance (omdat de toon die gezet wordt aan het begin allesbepalend is voor de diepte die tijdens een bijeenkomst bereikt kan worden)
• lichaams- en meditatieoefeningen (om je te helpen meer in het nu terecht te komen)
• een setting waarbij iedereen de ruimte voelt om zijn perspectief te delen, zich gehoord voelt en waarin alles gezegd kan worden (zonder dat de neiging ontstaat in de verdediging te schieten)
• zo feitelijk mogelijk te blijven, met wat er werkelijk is (om weg te blijven van de interpretatie, oordelen, conclusie en evaluatie)
• te praten vanuit een dieper weten door de essentie van wat je wilt zeggen in te brengen (en niet uit te weiden of ‘erover’ te gaan praten)
• een SQ-facilitator of spaceholder die de bijeenkomst met veel presence leidt (want zonder kun je zonder veel ervaring als groep geen diepte bereiken).

Je komt bij de bron van waar jij voor staat en wie je in wezen bent, de ziel. Een voorbeeld. Stel je voor dat Steve Jobs en Ben Cohen samen in een dialoogsessie zitten. Steve heeft Apple gecreëerd vanuit wat voor hem waar is: vrijheid. En Ben Cohen Ben & Jerry met zijn bron: rechtvaardigheid, hart. Steve pakt de talking stick en draagt bij vanuit waar hij voor staat en Ben Cohen vanuit waar hij voor staat. Omdat ze praten in verbinding of afstemming met hun eigen essentie ontstaat er een ‘samen’.

SQ-bijeenkomsten vragen om oefening. Ze kunnen veel helderheid geven in wat er gaande is en wat je te doen hebt. Je gaat dingen ervaren die beklijven omdat ze dieper binnenkomen en je kunt erop vertrouwen dat dat zijn werk doet!

Lars Lutje Schipholt