Op ongelooflijk veel terreinen zitten we op een kantelpunt. De Coronacrisis laat zien hoe lastig het is tijdig gevaar te onderkennen. Dit komt door het exponentiële karakter van veel ontwikkelingen. Je ziet het ziet het pas als het te laat is.
Een exponentiële ontwikkeling is moeilijk te bevatten omdat de mens nu eenmaal lineair denkt. In het lezenswaardige NRC artikel Het kantelpunt: een stille aanloop en ineens is het zover staat een mooi voorbeeld om dat te illustreren: een A4’tje van minder dan een millimeter dik. Stel dat je dat vijftig keer zou dubbelvouwen – in werkelijkheid kan het nog geen acht keer – dan heb je papier met een dikte groter dan de afstand van de aarde naar de zon...
En probeer het tij dan maar weer te keren. Dat blijkt in de meeste gevallen helemaal niet te lukken. Of het nu gaat over het Coronavirus, de opwarming van de aarde of welk ander globaal probleem dan ook. Waarom lukt dat niet? Dat heeft veel te maken met de verwevenheid van alles met alles, gekatalyseerd door globalisering en ICT ontwikkelingen. De werkelijke macht ligt steeds meer bij wereldwijd opererende oligopolies. Ze bestendigen koste wat kost hun macht, zelfs al brengt dat onze toekomst in gevaar. Overheden zijn steeds minder bij machte in te spelen op bedreigingen. Ze lopen achter de feiten aan, waardoor publieke belangen steeds meer in geding komen.
Voor je het weet reageer je op hierop met verzet, afhaken of door jezelf gek te laten maken door alles wat op je afkomt. Dat overkwam mij dit voorjaar zoals ik heb beschreven in mijn blog Covid-19 als katalysator van gedragsverandering. Hoe voorkom je dat je jezelf verliest en je uit contact gaat met jezelf en de realiteit? Opdat je betrokken blijft én in je eigen flow?
Toegangspoort tot constructief antwoord
De sleutel is groeien in systemisch bewustzijn, waardoor je organische samenhang en dynamieken meer gaat zien en begrijpen. Jij zelf bent daar de toegangspoort toe.
Zonder zelfbewustzijn is het lastig, zo niet onmogelijk een dieperliggend systemisch begrip te ontwikkelen. Omdat je hele wezen de toegangspoort is tot dit bewustzijn. Zonder jezelf hierin mee te nemen blijft systemisch bewustzijn een abstract concept, buiten jezelf.
Met dit zelfbewustzijn kun je vanuit een volwassen perspectief gezond reageren op hetgeen in het heden plaatsvindt, in plaats van gefrustreerd, passief of bang te worden. Je eigen energie blijft beschikbaar voor een constructief antwoord op ontwikkelingen. Je krijgt helder wat jij hierin te doen en laten hebt!
Doorzien en begrijpen wat er in de onderstroom gaande is
Het helpt enorm te begrijpen wat er onderliggend gaande is. Dat stelt je mind of ego gerust waardoor je je gemakkelijker kan overgeven aan de situatie en weet wat je te doen en te laten heb. Of het nu gaat over je persoonlijke proces of ontwikkelingen in de wereld. Er zijn drie grote, met elkaar samenhangende bedreigingen die op korte termijn zagen aan de poten van ons welzijn.
Bedreiging 1: social media beïnvloedt onze perceptie van realiteit
Heb je de Netflix documentaire The Social Dilemma gezien? Daarin zie je hoe we zonder het te beseffen massaal gebrainwashed worden. Beluister anders deze korte podcast van Tristan Harris (een van de hoofdrolspelers in de documentaire) of deze VPRO podcast de Future shock – De slag om het internet met o.a. Wouter van Noort.
De documentaire is een mustsee wat mij betreft voor iedereen die begaan is met onze toekomst. Misschien denk je ‘ja dit weet ik al’ maar is dat echt zo? De dieperliggende boodschap (die ik vaak heb gemist in recensies) heeft mij i.e.g. nog meer wakker geschud.
Voor mij wordt steeds duidelijker dat ICT ontwikkelingen en social media een enorme impact hebben op onze percepties van realiteit. Met goede intenties (want ICT en internet heeft ons veel gebracht) maar ook (onbedoeld) met desastreuse gevolgen. ICT katalyseert ontwikkelingen in een tempo die we als mens niet meer bij kunnen houden.
We zien nu (pas) waartoe dit leidt: onze perceptie van realiteit wordt sluipenderwijs (en exponentieel) aangetast. Steeds slimmere algoritmes beïnvloeden ons doen en denken op een wijze die uiteindelijk desastreus is. Met bijvoorbeeld sterke polarisatie en de opkomst van complotdenken tot gevolg. Niemand lijkt meer bij machte deze ontwikkelingen te stoppen. Bedrijven zelf niet, overheden niet. Met het sluiten van de doos van Pandora is het probleem niet weg. Het kwaad is al geschied.
Bedreiging 2: groei en machtsbehoud belangrijker dan welzijn en ethiek
Door de industriële en ICT revolutie heeft er een enorme schaalvergroting en globalisering plaatsgevonden. Dat heeft ons veel welvaart gebracht maar nu wordt ook de keerzijde hiervan steeds zichtbaarder. We zitten opgescheept met allerlei niet democratische oligopolies, met een schrijnend gebrek aan ethiek en ongezond veel macht. Zo langzamerhand met zelfs meer macht dan overheden. Groot probleem hierbij is ook het totale gebrek aan democratische controle. Alles lijkt geoorloofd om de eigen macht te behouden. Duurzaamheid is alleen relevant om er zelf beter van te worden.
Niet alleen de big tech five (Amazon, Apple, Facebook, Google en Microsoft) zijn verslaafd aan groei en macht. Dat speelt ook op andere terreinen met wereldwijd opererende steeds machtigere oligopolies. Ook daar leidt slim inspelen op onze zwakheden tot groei van marktaandeel. Neem bijvoorbeeld hoe we omgaan met onze gezondheid en eetgewoontes. Hierover verscheen recentelijk een goeie vlog en blog ‘Dé ontbrekende schakel in aanpak corona‘ van Richard de Leth, oprichter van het leefstijlplatform OERsterk. Een citaat:
“Hoe kan het toch dat we in de gezondheidszorg zo weinig doen aan preventie? Omdat de verdien prikkel vooral ligt op het behandelen van ziekte in plaats van op preventie, dus het bevorderen van gezondheid. We hebben een evolutionaire voorkeur voor over-eten, lui-zijn en voor prikkels. Deze aangeboren instincten in ons oerbrein worden heel effectief door industrieën gekaapt en voor commerciële doeleinden ingezet.
- overal is (goedkoop) bewerkt voedsel, dus we worden de hele dag verleid om bewerkte voeding te eten.
- overal is comfort, dus we worden de hele dag verleid om op ons gat stil te zitten.
- overal zijn prikkels en schermpjes, dus we worden de hele dag naar ons beeldscherm getrokken.”
Zie je de patronen en samenhang? Zie je hoe wereldwijd opererende oligopolies in hun streven naar meer, meer, meer ons leven steeds meer domineren? Niet echt een recept voor een duurzame toekomst.
Bedreiging 3: onvermogende en incapabele politiek en overheid
En de overheid dan? Kan die het tij keren? Dat is zeer de vraag. Neem Trump. Het laat zien hoezeer het huidige politieke klimaat een uitstekende voedingsbodem is voor narcisme en populisme. Hij is dan wel niet herkozen, daarmee zijn de onderliggende problemen niet opgelost. Hoogstens vertraagt de de keuze van Biden het proces van neergang.
Het is niet door Trump dat de sterk gepolariseerde Verenigde Staten afkoersen op een extentiële crises, hoogstens kun je zeggen dat Trump fungeert als katalysator en versnelt wat al gaande was. De polarisatie was – gevoed door een twee partijen stelsel en social media algoritmes – allang gaande. Hij is niet meer dan een spiegel van een in feite failliet politiek systeem. Zoals Rutte een spiegel is van onze politiek en maatschappij.
In dit verband kan ik de laatste nieuwsbrief van Mark Manson over de Amerikaanse politiek aanraden. Onheilspellende titel: It’s a Slow-Moving Car Wreck and We’re All In It. In de Verenigde Staten lopen veel ontwikkelingen zo’n twintig jaar op ons vooruit, of we dat nu leuk vinden of niet. Niet dat het hier exact hetzelfde gaat, maar door de globalisering en schaalvergroting zijn de meeste ontwikkelingen nu eenmaal niet tegen te houden. Dat stemt niet vrolijk.
Om effectief te interveniëren moet je kijken naar wat er in de onderstroom gebeurt. Overheden snappen echter nauwelijks wat er aan de hand is, zijn steeds gevoeliger voor de geraffineerde lobby van deze giganten. Ze zijn steeds minder bij machte corrigerend op te treden.
Crisismanagement is niet bepaald het sterkste punt van de meeste overheden, zie de Corona crisis maar. Dat geeft te denken, omdat de kans op een veel grotere crisis onvermijdelijk lijkt en dichterbij is dan de meeste mensen denken. Dat geldt vertraagd ook voor Europa. Zelfs optimist Geert Mak is buitengewoon pessimistisch over onze toekomst. Kijk maar naar de nieuwe serie In Europa, lees dit interview in Trouw of beluister deze podcast van NPO1. Ook in Europa sluimeren naast Corona en klimaat nog vele andere ontwikkelingen met mogelijk een exponentieel verloop. Waarbij politiek en maatschappij steeds hopeloos achter de feiten aanlopen.
Wat vragen deze ontwikkelingen van jou?
Is dit alles reden tot bang worden, pessimisme, en opgeven? Of als rasoptimist door het leven te gaan en het aankomende ongemak te ontkennen? Je af te zetten of anderen proberen te overtuigen? Of kan het ook anders? Geïnspireerd door mijn integrale coachopleiding en het boek zelfcompassie van Kirsten Neff zie ik drie met elkaar samenhangende stappen die je steeds dichter bij de kern brengen.
Stap 1: met een systemische blik naar de wereld kijken
Besef je dat je onderdeel bent van een groter geheel, en daar geen invloed op hebt. Het is je afgescheiden mind die denkt dat het anders is, en dat is een illusie. Doorzie de complexe verwevenheid en samenhang van alles, de onvermijdelijkheid van exponentieel gedoe en accepteer deze realiteit. Dat geeft je mind rust.
Als de prikkels niet deugen en ethiek en bewustzijn ontbreekt, leidt het narcistisch, afgescheiden (duaal) streven naar groter, groter, grootst tot destructie. Het is onmogelijk de machtspositie van oligopolies in bijvoorbeeld onze voedselketen, gezondheidszorg en social media een halt toe te roepen zolang we niet op systeemniveau ingrijpen en blijven hangen in symboolpolitiek.
De politiek spreekt nu over het opsplitsen van de Facebooks en Googles van deze wereld. Nog los van de vraag of het hier echt toe komt, lost dit het fundamentele probleem van een pervers en destructief verdienmodel niet op! Zo drijven we steeds verder af van onze evolutionaire natuur waarin we doen wat dienend is aan ons voortbestaan. Uiteindelijk destructieve systeemkrachten zijn te sterk en daarom vraagt verandering om een extentiële crisis, net zoals bij persoonlijke verandering. Want waarom zou je iets opgeven als dat niet hoeft?
Vroeger als consultant was mijn frustratie de onwil en het onvermogen van overheden of andere organisaties om te kijken naar wat er onderliggend ten grondslag ligt aan het gedrag en handelen van actoren. We bleven vaak steken op het niveau van symptoombestrijding. Waardoor er in feite niks wezenlijks veranderde. Ik ging me afzetten en legde het probleem helemaal buiten mezelf. Nu weet ik dankzij een stevige midlife crisis wel beter…
Als integrale coach werk ik nu veel met contextbewustzijn. Ik breng tijdens sessies de aandacht niet alleen naar de ‘binnenkant’ maar ook naar wat er gebeurt in interactie met anderen. Vanuit een meer holistische en systemische blik kijken we naar de samenhang tussen alles en naar de (veelal onbewuste) invloed die daar vanuit gaat.
Remedie 2: van duaal denken naar eenheidsbewustzijn
Zonder zelfbewustzijn is het lastig, zo niet onmogelijk een dieperliggend systemisch begrip te ontwikkelen en de spanning die dit oproept in jezelf te kunnen ‘houden’. Want hoe kun je anders vanuit een volwassen perspectief gezond reageren op hetgeen in het heden plaatsvindt, in plaats van gefrustreerd, passief of bang te worden?
Wees daarom nieuwsgierig naar wat er gebeurt in je eigen onderstroom. Ben jij je bewust hoe vaak je mind controle wil en oude herinneringen plakt op het nu, en je hiermee in gevecht gaat, je terugtrekt of je doet verlammen (fight, flight or freeze)? Ik kan je garanderen dat dit veel vaker gebeurt dan je lief is. Met als gevolg dat je een speelbal bent van je oude emoties…
Wat voor jezelf werkt, werkt ook in groepsverband. Oefen met aanwezigheid, verbondenheid en afgestemd zijn. Kunst is om open te staan voor wat in je aangeraakt wordt, daar bij te blijven en nieuwsgierig te zijn naar wat er uit het onbewuste boven komt drijven. Dan ben je echt in contact of verbinding met jezelf en de ander. Met dit open, compassievolle hart kan er echt iets veranderen of nieuws ontstaan. Niet eerder!
Om ondermijnende overtuigingen of patronen te doorbreken moet je met veel zelfcompassie ‘naar binnen’, je lijf in en meer gaan voelen en deze ervaringen integreren. Door te werken aan heling en integratie van innerlijke blokkades ga je minder duaal of afgescheiden leven en inzien hoe alles met alles samenhangt. Je leeft minder in het verleden en meer in het nu, en bent daardoor meer verbonden met de realiteit. Dat helpt je ook om je minder druk te maken om datgene wat je toch niet kan veranderen. Je eigen energie wordt beschikbaar voor een constructief antwoord op ontwikkelingen. Je krijgt helder wat jij hierin te doen en laten hebt!
Vroeger deed ik vrolijk aan mee aan discussies, maar heb zelden gezien dat iemand daardoor zijn of haar gedrag veranderde. Simpelweg omdat er niet echt naar elkaar werd geluisterd. Reageren op elkaar is nog iets anders dan luisteren naar elkaar…
Ik heb door mijn eigen proces ontdekt dat verandering vraagt om een open hart waarin we verbinding met elkaar maken en je laten raken. Van daaruit ontstaat de ruimte om de ander echt te horen en te begrijpen. Deze open houding is ook leidend in mijn coachsessies en bijeenkomsten die ik als spaceholder begeleid. Dankzij deze openheid en dieperliggende contact gebeuren in korte tijd de mooiste dingen!
Remedie 3: veerkracht ontwikkelen door mindfull te leven
Je kunt nog zo systemisch kijken naar de realiteit, en nog zo gewerkt hebben aan jezelf, zonder dagelijkse practice is het onmogelijk verbonden en betrokken te blijven bij wat er allemaal gebeurt in de wereld. Historicus James Kennedy in een recent NRC artikel over veerkracht en de dreigende 2e lockdown: “Ons vermogen om oneffenheden in ons prettig bestaan te verduren, is kleiner geworden dan zeg, een eeuw geleden”. En sportpsycholoog Afke van de Wouw: “Hoe groter je psychologische flexibiliteit, hoe beter je met tegenslagen kunt omgaan”.
Bewustzijnswerk en vormen van mindfullness helpen enorm de spanning die al die turbulentie oproept ‘te houden’ en meer veerkracht te ontwikkelen. Door bijvoorbeeld dagelijks minimaal 20 minuten een practice te doen. Denk hierbij aan vormen van meditatie, Yin Yoga of Zhineng Qigong. Je reactiviteit neemt enorm af, je loopt niet meer weg voor de realiteit, je laat je niet meer gek maken én je blijft betrokken bij wat er gaande is in de wereld. Je eigen energie komt beschikbaar voor een constructief antwoord op ontwikkelingen. Waarmee je helder krijgt wat jij hierin te doen en laten hebt.
Ik accepteer de realiteit zoals die zich aandient veel meer en verzet ik me hier niet langer tegen. Ik laat me niet meer zo afleiden door datgene wat ik toch niet kan veranderen. En ik richt me op hoe ik wél kan bijdragen aan een duurzame toekomst, hoe betrekkelijk die bijdrage ook is. Ik hoef me niet meer zo te bewijzen of mijn gelijk te halen.
Ik voel me weerbaarder, ben in contact met mijn vrije, authentieke stroom en laat me minder ontregelen door onverwachte ontwikkelingen. Waarmee ik een stap heb gezet om constructief om te gaan met een kantelende wereld. Ik voel zin naar wat zich aandient!
Lars Lutje Schipholt