Ik gebruik de metafoor van de ijsberg om te illustreren dat 90% van de realiteit zich bevindt onder de waterspiegel, en zich aan het zicht onttrekt. Sinds de opkomst van de boekdrukkunst, de industriële- en meer recentelijk de ICT-revolutie, is onze maatschappij zich steeds meer eenzijdig gaan richten op het zichtbare deel van de IESberg. In organisaties draait het dan ook om rationele/IQ- activiteiten, waarbij onze linkerhelft ons gedrag en onze perceptie van de werkelijkheid bepaalt. Daarmee zijn we vaak nog onbewust onbekwaam, blind voor veel werkelijkheden. We kunnen onze perceptie van realiteit verruimen door meer onze rechter hersenhelft (EQ, emotionele intelligentie) en harthersenen (SQ, spirituele intelligentie) te benutten.
Gelukkig is er de laatste tijd meer ruimte voor de gedragskant, hoewel deze vaak nog in de kinderschoenen staat. De mens komt in dit relatie/EQ-perspectief steeds meer centraal te staan. En hoewel ons land daarin vooroploopt, hebben ook wij nog een lange weg te gaan om echt te voelen en te leren hiervan gebruik te maken, en om maatschappij en organisaties te kantelen en ten dienste van mensen te laten staan in plaats van andersom.
Doos van Pandora
Veranderkundig is dit een forse uitdaging, waarbij het vaak nog aan bewustwording en echte urgentie ontbreekt. Alleen al omdat voelen voor zo’n 80 procent van de Nederlandse bevolking nog een blinde vlek is – en bij CEO’s en politici vermoed ik wel 95 procent. Want waarom zou je de confrontatie aangaan met jezelf, en oude paradigma’s loslaten, als je het goed hebt en weet te overleven in deze onzekere tijden? Veranderen brengt bovendien grote risico’s met zich mee. Het is dan soms net een doos van Pandora…
Daarbij lijken velen het meer mensgerichte relatie/EQ-tijdperk dat we momenteel voorzichtig betreden te omarmen zonder oog te hebben voor de keerzijde. Bij de opkomst van lijkt de oriëntatie namelijk sterk naar binnen gericht, naar het individu en de groep. Eigen belangen prevaleren, en zaken als loyaliteit en binding nemen af. Vroeger gaven geloof en politiek ons richting, maar wat neemt die plaats in?
De enige weg
Onze steeds meer individualistische oriëntatie weerhoudt ons ervan te komen tot nieuwe duurzame perspectieven. Daarvoor moeten we dieper de IESberg in, en daarmee ook dieper naar binnen. Dit raakt aan veel zaken die we alleen kunnen bevatten door ons open te stellen voor het context/SQ-perspectief. Geen makkelijke weg, maar naar mijn overtuiging wel de enige.
Moeten we er dan maar niet beginnen? Natuurlijk wel, maar er rust wel een grote verantwoordelijkheid bij diegenen die veranderingen in gang zetten en begeleiden Neem als ervaren reisleider je klant stapje voor stapje mee op de ontdekkingsreis, de IESberg in. Starten vanuit een IQ-aanpak is beter dan helemaal geen aanpak, maar houd voor jezelf altijd de héle IESberg voor ogen. Zo kun je het management en de gehele organisatie langzaam naar EQ en SQ laten toegroeien. Door bijvoorbeeld bewust zaken fout te laten gaan, daarop te reflecteren en de relatie te leggen met de IESberg. En er niet te veel over te praten (IQ-perspectief!), maar mensen vooral te laten ervaren wat het EQ- of SQ-niveau inhoudt. Een mission impossible? Er is veel mogelijk als je zelf goed in contact staat met de hele IESberg!
Verschil blijven maken
De IESberg theorie staat niet op zichzelf en blijkt veel overeenkomsten te vertonen met andere theorieën (zie afbeelding hieronder en Theory-U, Spiral Dynamics, Ego, Why, Flow). Het voert hier te ver om de aangehaalde theorieën uitgebreid te behandelen, maar de rode draad is telkens hetzelfde: om in de moderne westerse samenleving het verschil te kunnen blijven maken is een reis dieper de IESberg in noodzakelijk.
Je kunt ook een relatie leggen met de (omgekeerde) piramide van Maslow: om boven jezelf uit te stijgen moet de basis op orde zijn. Dat is voor velen niet het geval. Er heerst veel onzekerheid en angst, gevoed door IQ-conditioneringen die oordelen, normatief zijn en in tegenstelling tot het EQ- en SQ-perspectief helemaal niet verbinden. Velen houden krampachtig vast aan oude werkelijkheden, terwijl ondernemerschap in organisatiecontext de tegenpool is van angst. Daar zit ook de paradox. Voor succesvolle ondernemers is de verandernoodzaak het kleinst, terwijl zij door een gebrek aan angst vaak wel over het vermogen beschikken het verschil te maken door hun talenten in te zetten voor een betere wereld!
Begin bij jezelf
Anderen proberen te veranderen heeft weinig zin, het begint bij jezelf. Iets waar ik dan ook al vele jaren mee bezig ben. Om vanuit meer bewustwording en het ervaren van diepere lagen een grotere bijdrage te kunnen leveren aan een mooie toekomst. Dit is geen reis ‘aan de buitenkant’, maar vooral een reis ‘naar binnen’. En nee, hier ben je nooit klaar mee – ik ook nog niet – maar oefening baart kunst. (En het levert veel op, voor jezelf, maar ook voor volgende generaties.) Dus houd je vast aan oude paradigma’s, of ga je mee op de ontdekkingsreis?